Adneksiyal kitle neden olur? Kısa tanım ve kapsam
“Adneksiyal kitle” terimi, over, tuba uterina ve çevre bağ dokusundan kaynaklanan her türlü kistik ya da solid oluşumu kapsar. Klinik pratikte en sık fonksiyonel over kistleri görülür; ancak enfeksiyon, ektopik gebelik, iyi huylu tümörler, endometriyoma, torsiyon ve daha nadiren malignite gibi çok farklı etiyolojiler söz konusudur. Değerlendirmede yaş, menopoz durumu, gebelik olasılığı ve görüntüleme bulguları belirleyicidir. Güncel birinci basamak özetleri de bu geniş yelpazeyi risk sınıflama yaklaşımıyla ele alır. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Tarihsel arka plan: Muayeneden ultrason çağına, CA-125’tan puanlama sistemlerine
Muayene ve erken görüntüleme
Adneksiyal kitleler uzun süre çift el muayenesi ve sınırlı görüntüleme yöntemleriyle değerlendirildi. 1980’lerle birlikte transvajinal ultrasonografi (TVUS) yaygınlaştı ve adneksiyal kitlelerin özgül morfolojik tanımları ile tanısal doğruluk önemli ölçüde arttı. Deneyimli uygulayıcıların desen tanıma yaklaşımı benign–malign ayrımında yüksek duyarlılık ve özgüllük sergiler. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
CA-125 ve biyobelirteçlerin yükselişi
1981’de Bast ve arkadaşlarının geliştirdiği OC125 antikoru ile tanımlanan CA-125, over kanseri izleminde ve adneksiyal kitlelerin risk değerlendirmesinde en çok çalışılan belirteçlerden biri oldu. Ancak premenopozda yalancı pozitiflikler ve histolojik alt tiplere bağlı duyarlılık farklılıkları, tek başına kullanımını tartışmalı kıldı; bu nedenle ROMA gibi çoklu belirteç algoritmaları geliştirildi. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
IOTA ve O-RADS ile standart dil
IOTA konsorsiyumu, TVUS için Simple Rules ve risk skorları ile ortak bir sözlük ve karar ağacı sağladı. O-RADS US (ACR) ise lezyonları 0–5 arasında risk kategorilerine ayırarak raporlama ve yönetim önerilerini standardize etti; 2022 güncellemesi dış doğrulamalarda performans iyileşmesi göstermeye başladı. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Adneksiyal kitle nedenleri: Yaş ve bağlam belirler
Premenopoz
En sık nedenler fonksiyonel kistler (folikül, korpus luteum), hemorajik kist, endometriyoma, matur kistik teratom (dermoid) ve tubo-ovaryan absedir. Gebelik olasılığı mevcutsa ektopik gebelik her zaman ayırıcı tanıda üst sıradadır. TVUS, kistin duvar yapısı, solid komponent, papiller çıkıntı, septa ve vaskülarite gibi bulgularla malignite şüphesini belirler; şüphe yüksekse ginekolojik onkolojiye yönlendirme önerilir. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Postmenopoz
Bu dönemde fonksiyonel kistler nadirdir; epitelyal kistler/tümörler ve metastatik hastalık olasılığı artar. Basit, ince duvarlı küçük kistler izlenebilirken, kompleks morfoloji, solid alan, papiller çıkıntı veya efüzyon gibi bulgular cerrahi değerlendirme gerektirir. Birçok kılavuz postmenopozda CA-125 ile birlikte görüntüleme bulgularının yorumlanmasını vurgular. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Gebelik
Gebelikte saptanan kitlelerin çoğu korpus luteum kaynaklı ve geçici olsa da, ektopik gebelik ve torsiyon açısından dikkatli olunmalıdır. Müdahale gerektiren olgularda zamanlama ve cerrahi yaklaşım obstetrik riskler göz önüne alınarak planlanır. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Güncel akademik tartışmalar
Tarama yok, risk temelli yaklaşım var
Over kanseri için genel popülasyonda etkili bir tarama testi olmaması, klinisyenleri kitle odaklı risk sınıflamasına yöneltmektedir. Tartışma, CA-125/ROMA gibi biyobelirteçlerin hangi hasta gruplarında gerçek ek değer sağladığı ve ultrason-temelli sistemlerin (IOTA/O-RADS) günlük pratikteki yeri üzerinedir. Son yayınlar O-RADS US v2022’nin risk katmanlamasını iyileştirdiğini ancak daha fazla dış doğrulamaya gereksinim olduğunu bildirir. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
İzlem mi, cerrahi mi?
Basit kistlerin özellikle premenopozda bekle-gör politikasıyla küçülme eğilimi, gereksiz cerrahiden kaçınma argümanını güçlendirir. Buna karşılık kompleks morfoloji ve yüksek risk skorlarında gecikmeden uzman merkeze sevk önerilir. Farklı ülkelerden kılavuzların karşılaştırılması, eşik değerler ve izlem aralıklarında heterojenlik olduğunu; ortak zeminin ise TVUS kalitesi ve standart raporlama olduğunu gösterir. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Tanıda temel araçlar ve “kırmızı bayraklar”
Görüntüleme
TVUS ilk basamaktır; gerektiğinde MR ayırıcı tanıyı güçlendirir. Raporlamada IOTA sözlüğü ve O-RADS kategorileri, ortak dil sağlar ve yönetime bağlanır. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
Biyobelirteçler
CA-125 özellikle postmenopozda yardımcıdır; inflamasyon, endometriozis, gebelik gibi durumlarda da yükselebileceği unutulmamalıdır. Tek başına tarama testi değildir; klinik ve görüntüleme ile birlikte yorumlanır. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
Ne zaman acil?
Akut ağrı ile seyreden torsiyon, rüptür ya da ektopik gebelik şüphesinde acil değerlendirme gerekir. Asit, solid-papiller yapı, iyotlu kontrastlı görüntülemede nodüler komponent ve yüksek risk skorları malignite lehinedir ve gecikmeden ileri merkezlere yönlendirilmelidir. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
Sonuç: Etiketler ve öz
Adneksiyal kitleler heterojen bir gruptur; nedensel spektrum yaşa ve bağlama göre değişir. Modern yaklaşım, yüksek nitelikli TVUS + standart raporlama (IOTA/O-RADS) + seçilmiş biyobelirteçler + klinik bağlam dörtlüsüyle gereksiz cerrahiyi azaltmayı ve yüksek riskli hastayı hızla onkolojiye yönlendirmeyi hedefler. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
Kaynaklar
- American Family Physician. Adnexal Masses: Diagnosis and Management, 2023. :contentReference[oaicite:13]{index=13}
- ACR. O-RADS Ultrasound v2022 ve klinik araçlar. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
- RSNA/Radiology. O-RADS US v2022 dış doğrulama, 2025. :contentReference[oaicite:15]{index=15}
- IOTA Konsorsiyumu. Simple Rules / Risk Calculator. :contentReference[oaicite:16]{index=16}
- RCOG ve NHS belgeleri: postmenopozal kistler ve yönetim ilkeleri. :contentReference[oaicite:17]{index=17}
- CA-125’in keşfi ve kullanımı: NCI DCP özeti; Radiopaedia açıklaması; ROMA karşılaştırmaları. :contentReference[oaicite:18]{index=18}